5. Opis krajoznawczy szlaku
Szlak prowadzi przez obszar chronionego krajobrazu "Dolina Odry", który został utworzony uchwałą Wojewódzkiej Rady Narodowej w Legnicy z dnia 28.06.1982 r. Rozpoczyna się on w pobliżu Malczyc (na granicy gmin Malczyce i Prochowice) przy końcu tzw. Pradoliny Wrocławsko-Magdeburskiej i ciągnie się aż do Prochowic wzdłuż tzw. pradoliny przełomowej zwanej dziś Pradoliną Wrocławską. Na tym odcinku zachowały się pozostałości pierwotnego brzegu rzeki w postaci resztek meandrów w podmokłej dolinie oraz resztki starego lasu łęgowego i gradowego dębowo-sosnowego.
"Dolina Odry" posiada podłoże skaliste z wyraźnymi garbami i depresjami, zasypanymi utworami trzeciorzędowymi. Najwyraźniej to widać w okolicy Prochowic, gdzie dzięki badaniom geologicznym stwierdzono istnienie utworów trzeciorzędowych, czwartorzędowych i holoceńskich na podłożu trzeciorzędowym. W pierwszym okresie polodowcowym (subborealnym) w związku z suchym klimatem panującym na tym terenie, nastąpiło wypełnienie koryt rzek żwirem i piaskami tworzącymi współcześnie tzw. wyższą terasę holoceńską. W okresie drugim (subatlantyckim) charakteryzującym się wilgotnym klimatem nastąpiło wcięcie rzek, w wyniku czego powstał system trzech poziomów teras holoceńskich:
- I o wysokości 2 m ponad lustro wody,
- II o wysokości 4 m ponad lustro wody,
- III o wysokości 7-8 m ponad lustro wody.
Są to współcześnie tzw. niższe terasy holoceńskie, które zachowały się w całości jedynie w dolinach dopływów Odry, a szczątkowo w "Dolinie Odry". Terasy denne I i II zostały pokryte madą rolną i przemysłową, III zaś piaskami.
W wyniku tych procesów jak również ruchów lodowca powstały następujące mezoregiony:
- Równina Legnicka - krajobraz łagodnie sfalowany, rozciągajacy się od Prochowic na zachód (północno-zachodnia część "Doliny Odry"). Powierzchnia jego wznosi się na wys. 120 m n.p.m. i opada lekko w kierunku północno-zachodnim. Urozmaiceniem krajobrazu są jeziora wytopiskowe i wiele cieków wodnych o płaskich i szerokich dnach.
- Wysoczyzna Średzka (południowo-zachodnia część "Doliny Odry") - lekko sfalowany teren morenowy, wznoszący się od 105-155 m n.p.m. W krajobrazie zaznaczają się dwa ciągi moreny końcowej o deniwelacjach dochodzących do 25 m. Pierwszy z nich występuje na linii Taczalin-Wrocisławice, drugi w formie lobu przebiega na linii Cichobórz-Wagrodno-Ruja.
- Pradolina Wrocławska (wschodnia część "Doliny Odry") - szeroka płaskodenna forma o różnicach do 25 m wysokości. Najwyższy punkt na północnym wschodzie przy ujściu Kaczawy do Odry osiąga wysokość 95,2 m n.p.m.
Na obszarze "Doliny Odry" przeważają siedliska gradowe obok łęgowych i - już rzadziej - bagiennych (nad samą Odrą). Jest tu dużo użytków zielonych (łąki, pastwiska), dzięki którym żyją tutaj takie zwierzęta, jak: kret, lis, borsuk, jeleń, sarna, dzik, kuna, kuropatwa, głuszec, sójka, zając szarak, łasica, gacek wielkouch, z ptaków zaś: bocian biały, przepiórka, kuropatwa, skowronek i liczne gatunki ptaków polnych, jak patnos, ortolan i drop. Natomiast najbardziej typowymi rybami dla "Doliny Odry" są: kleń, leszcz, węgorz, szczupak i rak słodkowodny.
Będąc w Malczycach czy Lubiążu, trudno ominąć tamtejsze zabytki. Szlak rozpoczyna się w Malczycach, które są dużym osiedlem przemysłowo-rolnym, położonym na lewym brzegu Odry przy ujściu Średzkiej Wody. Pierwsza wzmianka historyczna znajduje się w dokumencie z XII w., gdzie wymieniono Malczyce jako ośrodek produkcji piwa. W 1202 r. wspomniano je jako własność klasztoru trzebnickiego. Najstarsze zapisane nazwy to Pavrum Maluts, Malschic, Malsici. Pochodzi ona od imienia Malisz. W średniowieczu była to osada rolników i rybaków. W wieku XIX rozwój wsi został przyśpieszony dzięki budowie mostu rzecznego dla Zagłębia Wałbrzyskiego, z którego dowożono węgiel najpierw wozami konnymi, a następnie koleją (koniec XIX w.). Port składał się z dwu basenów, jednego całkowicie wykopanego, a drugiego powstałego z poszerzenia Średzkiej Wody. Ze starych urządzeń portowych zachowały się do dziś dwa zsypy służące do załadunku materiałów sypkich na barki.
Obok portu zachowały się też ślady dawnej przeprawy promowej, obecnie nieczynnej. Widoczne są miejsca cumowania oraz droga schodząca do rzeki. Sam prom znajduje się obok, wyciągnięty na brzeg.
W osadzie znajdują się także:
- Kościół parafialny pw. Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Marii Panny z 1905 r., neogotycki, murowany z licówki z ryzalitem na osi fasady. Wyposażenie kościoła jest głównie neogotyckie, witraże współczesne. Przed kościołem stoi rzeźba św. Jana Nepomucena z XVIII w. Na południowy zachód od kościoła zaś znajduje się kaplica-grota z rzeźbą Najświętszej Marii Panny.
- Cerkiew prawosławna zbudowana na początku XX w. Początkowo był to kościół ewangelicki. Jest to budowla trzykondygnacyjna z wieżą. W szczytach duże półkoliste okna. Wejście z tarasu.
- Niewielki pomnik w centrum wsi poświęcony II Armii Wojska Polskiego.
oraz wiele ciekawych XIX- i XX-wiecznych domów mieszkalnych.
Na drugim końcu omawianego odcinka szlaku znajduje się Lubiąż, założony przez cystersów, sprowadzonych przez księcia Bolesława Wysokiego w 1163 r. Powstały wówczas pierwsze zabudowania klasztorne, które rozbudowano w II połowie XIII w. Miał to być wzorcowy w skali europejskiej zespół kościelno-klasztorny. Pracowało przy nim wielu wybitnych artystów Europy Środkowej (m.in. malarze: M. Willmann, K. F. Bentum, A. F. Scheffler, rzeźbiarze: F. J. Mangoldt, M. Steint, sztukator A. Provisore). W wieku XVIII założono park geometryczny z alejami kasztanowcowymi.
W skład zespołu wchodzą: kościół klasztorny Najświętszej Marii Panny, pałac opatów, pomocniczy kościół św. Jakuba, zabudowania gospodarcze, kościół klasztorny Najświętszej Marii Panny z lat 1307-1340 znacznie zmieniony w okresie baroku, płyty nagrobne książąt śląskich, kaplica książęca z pocz. XIV w., Kaplica Loretańska (późniejsza zakrystia), od południa klasztor z Refektarzem Letnim i Biblioteka, szpital, kancelaria, budynek oficjalistów klasztornych, piekarnia, browar, budynki rzemieślników (dokładniejszy opis - patrz Szlak zabytków).
