1. Przebieg
Prochowice, ul. Kochanowskiego (0 km) - Szczedrzykowice (7,0 km) - Rosochata (10,2 km) - Grzybiany (13,0 km) - Jezioro Koskowickie (14,5 km) - Legnickie Pole, Muzeum Bitwy Legnickiej (22 km)
2. Mapa
3. Ogólna charakterystyka szlaku
Szlak biegnie przez teren nizinny, nieznacznie pofałdowany. Najwyższe wzniesienie - 163,7 m n.p.m., najniższy punkt na szlaku - 114 m n.p.m. W okolicy Prochowic szlak prowadzi terenem zalesionym, od Szczedrzykowic zaś - otwartym. Na ogół teren łatwy do przebycia i bezpieczny.
4. Opis przebiegu szlaku
Szlak rozpoczyna się przy zamku w Prochowicach, skąd prowadzi ul. Kopernika 200 m i ul. Pocztową 300 m do obwodnicy samochodowej. Przechodzimy obwodnicę i idziemy dalej prosto 1,8 km drogą polną, która wije się przez pole uprawne, lekko zakręcając raz w prawo, raz w lewo. Po przejściu 1,8 km dochodzimy do zejścia się dróg. My idziemy dalej prosto i wchodzimy w teren zadrzewiony, a następnie (po 800 m) do lasu. Nie skręcając nigdzie idziemy jeszcze 1,2 km i dochodzimy do skrzyżowania dużych dróg leśnych. Tutaj skręcamy w lewo i maszerujemy 1 km, gdzie mijamy zabytkowy park i pałac w Szczedrzykowicach i dochodzimy (200 m) do drogi prowadzącej przez wieś. Tutaj skręcamy w lewo i idziemy 500 m do drogi asfaltowej Prochowice-Jawor. Tu skręcamy w prawo i po 1 km dochodzimy do stacji kolejowej w Szczedrzykowicach. Przechodzimy przejazd kolejowy i idziemy 500 m drogą asfaltową, następnie skręcamy w prawo na drogę polną, która po 300 m rozwidla się. Tutaj należy skręcić w lewo i iść cały czas prosto aż do drogi asfaltowej (2,1 km), mijając po drodze dwa zarośnięte szuwarami jeziora (1,2 km) i niewielki staw (1,8 km). Na drodze asfaltowej skręcamy w prawo i wchodzimy po 300 m do wsi Rosochata, za którą schodzimy na drogę polną, biegnącą po prawej stronie drogi asfaltowej dopiero za jej zakrętem. Po przejściu 1,2 km dochodzimy do krzyżówki dróg polnych. Tutaj skręcamy w lewo i po 650 m dochodzimy do wsi Grzybiany. Za wsią skręcamy w lewo na drogę polną prowadzącą obok Jeziora Koskowickiego (800 m) i wychodzimy na drogę asfaltową z Kłębanowic do Koskowic. Przecinamy tę drogę, jak również następną (po 150 m) z Biernatek do Koskowic i po 650 m dochodzimy do trzeciej z Księgienic do Koskowic. Tutaj skręcamy w lewo i idziemy 300 m, po czym skręcamy w prawo na drogę polną. Idziemy nią cały czas prosto, nigdzie nie skręcając 3,5 km. Dochodzimy do drogi asfaltowej z Legnicy do Legnickiego Pola. Kierujemy się nią w lewo i po 200 m wychodzimy na wiadukt na autostradzie (droga A 4). Idąc dalej prosto wchodzimy do wsi Legnickie Pole, gdzie po 750 m mijamy po lewej stronie kościół św. Jadwigi, w pobliżu którego w odległości 150 m znajduje się Muzeum Bitwy Legnickiej. Tam szlak kończy się.
5. Opis krajoznawczy szlaku
Szlak biegnie przez tereny, którymi w roku 1241 przybyli pod Legnicę Tatarzy. Dawny trakt handlowy z Wrocławia do Legnicy prowadził przez Środę Śl., Rosochata i Grzybiany. Tędy też 8 i 9 kwietnia 1241 roku zmierzali Tatarzy, dowiedziawszy się we Wrocławiu, że książę Henryk Pobożny wraz ze swym wojskiem schronił się w pobliskiej Legnicy, tam zamierzając wyczekiwać najeźdźców. Wiedzieli oni także, że książę zgromadził w Legnicy wojska polskie i zaciężną armię najemników. Dowiedziawszy się również, że tam oczekuje on nadejścia wojsk wielkopolskich, którymi miał dowodzić (wspólnie z wojskami krakowskimi) brat nieżyjącego wojewody krakowskiego Włodzimierza, Sulisław. Postanowili więc, nie zwlekając, czym prędzej ruszyć pod Legnicę, rozsyłając jednocześnie oddziały patrolowe w prawo i w lewo od traktu, którym podążały główne siły tatarskie. Było to o tyle istotne, że z prawej strony wiódł trakt z Wrocławia przez Prochowice, Środę Śląską do Głogowa i na Wielkopolskę, a z lewej przez Jawor do Niemczy i do Czech. Jednakże z tej drugiej strony nie obawiali się zagrożenia, ponieważ już wcześniej planowali tamtędy wracać, toteż wcześniej zabezpieczyli sobie drogę odwrotu. Zwrócili więc swą uwagę na trakt wiodący do Głogowa. Dotarli do Prochowic, które znajdowały się wówczas po lewej stronie Kaczawy. O takim manewrze wojsk tatarskich byli powiadomieni prochowiczanie, dlatego wcześniej wybudowali oni system obronny, a raczej kryjówki ziemne, w których skryli się w czasie bytności Tatarów na ziemiach podlegnickich. Świadczy o tym zapis na mapach okolic Prochowic (Tatarenlocher - 2 sandgrubenartige Vertiefungen, wo sich Leschwitzer zur Mongolenzeit versteckt Leschwitz - Parchvitz).
Tymczasem oddziały patrolowe, stanowiące przednią straż głównych wojsk tatarskich, wróciły i powiadomiły Chana Bajdara o rozlokowaniu się wojsk polskich na polach w pobliżu wsi Dobre Pole. Wówczas Tatarzy wybrali się wprost pod Legnicę i rozłożyli swój obóz na przeciwległych wzgórzach w pobliżu wsi Grzybiany.
Wojsko polskie, liczące 10 000 ludzi, było podzielone na cztery hufce. Pierwszym dowodził Bolesław Szepiotka, syn margrabiego Moraw. Hufiec ten składał się z rycerzy Zakonu Templariuszy i joanitów oraz małego oddziału Zakonu Krzyżowców. Drugim, złożonym z rycerstwa małopolskiego i wielkopolskiego, dowodził Sulisław. Trzeci hufiec dowodzony przez księcia Mieszka opolskiego był złożony z rycerstwa opolskiego. Czwartym hufcem dowodził książę Henryk II Pobożny, mając do pomocy wojewodę Klemensa z Głogowa.
Armia Bajdara liczyła około 15-25 000 rycerstwa (Tatarów, a dokładniej Mongołów, i oddziałów ruskich zmuszonych do pomocy najeźdźcom). Pierwszy zaatakował hufiec Bolesława, lecz dał się on wciągnać w zasadzkę i stracił wielu ludzi od strzał wroga. Za Bolesławem poszły inne hufce polskie, zadając Tatarom poważne straty. Następnie ruszył hufiec księcia Mieszka Opolskiego. Wówczas jeden z rycerzy ruskich krzyknął: bieżajcie, bieżajcie (co znaczyło: uciekajcie), co zdezorientowało rycerzy Mieszka, dlatego zaczęli oni wycofywać się z pola bitwy. Wówczas Henryk Pobożny ze swym doborowym hufcem przechylił szalę zwycięstwa na stronę polska, pokazując w ten sposób innym hufcom polskim, że nie należy się wycofywać z placu boju, ale walczyć dalej. Jednakże rycerze polscy niecałkowicie zrozumieli sytuację i dalej się wycofywali. Dodatkowo wiatr zmienił swój kierunek, co wykorzystali Tatarzy, używając duszących gazów bojowych. Dopiero teraz nastąpiła całkowita dezorientacja wśród wojska polskiego.
Książę Henryk Pobożny z wojewodą Klemensem i księciem Sulisławem wydostali się z okrążenia, ale koń księcia Henryka okulał i musieli jechać wolno. Tatarzy widząc to, ponownie ich okrążyli i w momencie, kiedy książę podniósł miecz do zadania ciosu, jeden z Tatarów pchnął pikę pod pachę księcia (w jedyne miejsce niezasłonięte żelazną zbroją). Henryk Pobożny zachwiał się i spadł z konia. Wówczas Tatarzy otoczyli go i ścięli mu głowę. Następnie nasadzili ja na pikę, z którą na czele ruszyli pod zamek w Legnicy.
Według legendy głowę tę najpierw Tatarzy wrzucili do Jeziora Koskowickiego, a dopiero później wyłowili ją i nasadzili na pikę, aby w ten sposób po przyjeździe pod zamek w Legnicy osłabić ducha obrońców zamku. Jednakże załoga legnickiego zamku była dobrze przygotowana do obrony, a dodatkowo wsparta resztką wojsk, które uciekły z placu boju, nie zamierzała się poddać. Tatarzy oceniwszy sytuację, wycofali się w kierunku Jawora.
Tej własnie tematyce zostało poświęcone Muzeum Bitwy Legnickiej w Legnickim Polu, które znajduje się w dawnym kościele św. Trójcy i Najświętszej Marii Panny, wybudowanym na miejscu śmierci księcia Henryka Pobożnego. W Muzeum znajdują się m.in.: płyta nagrobna (kopia) księcia Henryka II Pobożnego, nad łukiem tęczowym metaloplastyczny wizerunek śląskiego orła piastowskiego z XIII w., w narożnikach zrekonstruowane proporce z godłami herbowymi, obok znaku książęcego znajdują się herby wodzów trzech hufców: księcia Mieszka opolskiego, Sulisława i margrabiego Moraw Bolesława, a także herby: Stary koń, Lis, Wczele, Rogala, Grzymała, Brochowicz II, Bożywoj oraz herb posiłkującego wojska polskie Zakonu Templariuszy. Na ścianie zachodniej nawy wiszą fotograficzne powiększenia reprodukcji pieczęci książęcych Henryka I i Henryka II. Ponadto na ekspozycję składają się różne reprinty i reprodukcje tekstów informujących o bitwie legnickiej, reprodukcje drzeworytów z roku 1504, plansze ilustrujące podboje Mongołów.
Warto wspomnieć także, iż na trasie szlaku znajduje się kilka zabytków, nie związanych z Bitwą pod Legnicą, a mianowicie pałac i park w Szczedrzykowicach, kościół Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny w Rosochatej, kościół św. Zofii w Grzybianach, grodzisko łużyckie nad Jeziorem Koskowickim, zespół klasztorny pobenedyktyński w Legnickim Polu oraz zabytki miasta Prochowice.
6. Literatura (wybór)
- Bogdanowicz P., Przynależność polityczna Śląska, Kraków 1959.
- Długosz J., Dzieje Polski ksiąg dwanaście, Kraków 1868.
- Korta W., Najazd Mongołów na Polskę i jego legnicki epizod, Katowice 1983.
- Przyłęcki M., Historia i zabytki Prochowic Śl., Legnica 1969.
- Przyłęcki M., Legnickie Pole, Legnica 1986.
- Przyłęcki M., Trasy zabytków Ziemi Legnickiej, Wrocław-Legnica 1980.
- "Ziemia Legnicka" [Jednodniówka TPN w Legnicy z okazji 734 rocznicy Bitwy pod Legnicą], Legnica 1985.